معمولا استفراغ و بالا آوردن نوزادان بعد از شیر خوردن اتفاقی رایج است. اما زمانی که این استفراغ به دفعات بیشتر همراه با ناراحتی و بی‌قراری نوزاد و مشکلات تغذیه و همچنین کاهش وزن همراه شود، نشانه‌ی بیماری مهم‌تری به نام بیماری رفلاکس معده (gastroesophageal reflux disease) می‌باشد. رفلاکس معده موجب حرکت رو به بالای محتوای معده از جمله اسید معده به مری و سپس به دهان می‌شود. اغلب اوقات این استفراغ مکرر است. اما شدت و اثر ماندگاری آن باعث جدی شدن این بیماری می‌شود.
در این مطلب که به کوشش دکتر بهروز مقدادی متخصص کودکان رسا، گردآوری شده است، بطور کامل به بررسی موارد مهم مربوط به رفلاکس معده در نوزادان می‌پردازیم. شما با خواندن این مطلب به یک آگاهی کلی درباره این مشکل می‌رسید و با پیروی از توصیه‌های دکتر مقدادی، به وظایف خود در بهبود و حتی درمان رفلاکس در کودکتان عمل خواهید کرد.
فهرست مطالب
رفلاکس چیست؟
رفلاکس معده زمانی اتفاق می‌افتد که شیری که کودک خورده است، از طریق مری به بالا بازگردد. اسید موجود در معده به گوارش شیر کمک می‌کند. این ترکیب شیر و اسید در معده ممکن است از معده بالا زده و برای کودک ناراحتی ایجاد کند. اگر تاکنون سوزش معده داشته‌اید می‌توانید تصور کنید کودکتان چه احساس سوزشی را تحمل می‌نماید. هم کودکانی که شیر خشک مصرف می‌کنند و هم کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، ممکن است دچار رفلاکس شوند.
رفلاکس ممکن است وضعیتی ناراحت کننده باشد اما در کودکان طبیعی است و معمولا نشانگر هیچ بیماری جدی نیست. حداقل 40 درصد از کودکان دچار رفلاکس می‌شوند و 5 درصد از این تعداد 6 دوره رفلاکس (و یا بیشتر) را در روز تجربه می‌کنند.
رفلاکس مشکل موقتی است که معمولا با تکامل دستگاه گوارش کودک بهبود می‌یابد. با این حال درصد کمی از کودکان دچار رفلاکس شدید، سخت و یا مداوم هستند که به آن بیماری رفلاکس معده به مری گفته می‌شود.
در صورتی که حین و یا بعد از شیردهی احساس برگشت شیر به داخل دهان و نای نوزاد کردید یا نوزاد حالت تهوع یا استفراغ داشت خونسردی خود را حفظ کنید.
تنها کافی است نوزاد را به پهلو (چپ یا راست) برگردانید تا محتویات دهان به خارج از دهان هدایت شود و از بلند کردن یا اعمال فشار به پشت و شکم نوزاد یا سعی در خارج کردن شیر از دهان با انگشت پرهیز نمایید.
چه عواملی باعث رفلاکس معده می‌شود؟
مری لوله‌‌ای است که معده را به دهان متصل می‌کند. دریچه معده شامل یک عضله حلقوی شکل است که هنگام بلع شیر، باز می‌شود تا شیر از طریق آن وارد معده شود. سپس این عضله بسته می‌شود تا محتویات معده به بالا باز نگردد. در زمان نوزادی این حلقه عضلانی هنوز قوی نشده است و در حال رشد و تکامل است، به همین علت ممکن است همیشه به درستی عمل نکند.
بنابراین هنگامی که شکم کودک پر باشد، محتوای شیر و اسید معده از این عضله عبور کرده و وارد حلق یا دهان کودک می‌شود و ناراحتی ایجاد می‌کند. گاهی اوقات ممکن است شما متوجه این مسئله نشوید چرا که کودک دوباره شیر بالا آمده را قورت می‌دهد یا ممکن است به دهان نرسد. به این وضعیت “رفلاکس خاموش” گفته می‌شود.
فراموش نکنید معده کودک بسیار کوچک است بنابراین ممکن است، نتواند شیر زیادی بخورد مگر آنکه بخشی از آن را بالا بیاورد. هنگامی که کودک تازه متولد می‌شود، معده او تنها به اندازه یک فندق است. در روز سوم تولد اندازه معده کودک به اندازه یک گردو می‌شود. در روز دهم تولد، اندازه معده او تقریباً به اندازه یک تخم مرغ است.
به مرور زمان دریچه عضلانی معده قوی‌تر می‌شود و از طرفی ظرفیت معده نیز بیشتر می‌شود. بنابراین با این تغییرات، رفلاکس برطرف می‌گردد. 90% از کودکانی که دچار رفلاکس هستند، پیش از پایان سال اول زندگیشان، خود به خود خوب می‌شوند.
اما گاهی اوقات رفلاکس معده مربوط به وضعیت دیگری از جمله آلرژی است که باعث کندی عملکرد گوارش می‌شود. در این موارد غذا به مدت طولانی‌تری در معده می‌ماند. این وضعیت می‌تواند به عدم تحمل شیر گاو و آلرژی به شیر و یا حتی بیماری عدم تحمل لاکتوز مربوط باشد. در چنین مواردی باید با متخصص اطفال صحبت کنید و بطور دقیق بفهمید عامل اصلی رفلاکس چیست. در این مورد می‌توانید با دکتر بهروز مقدادی متخصص کودکان رسا و نگارنده‌ی این مطلب، تماس تلفنی برقرار کنید و مشکلات و سوالات خود را مطرح کنید.
از کجا بدانیم کودک رفلاکس دارد؟
ممکن است کودک مقداری از شیر خورده شده را بالا بیاورد یا گاهی پس از غذا خوردن استفراغ کند. همچنین ممکن است سکسکه یا سرفه کند. بعضی از کودکان نیز ممکن است بعد از آروغ به خس خس بیفتند. این وضعیت طبیعی است، به شرطی که کودک نیز حال خوبی داشته باشد. در چنین شرایطی جای نگرانی نیست و فقط به یک پیش‌بند یا یک تکه پارچه ابریشمی نیاز دارید.
چگونه می‌توان از رفلاکس معده نوزاد پیشگیری کرد؟
اگر رفلاکس خفیف باشد و کودک هنوز می‌تواند بدون اینکه دچار مشکل شود خوب شیر بخورد، این توصیه‌ها می‌تواند مفید باشد :
- هنگام شیر دادن، کودک در حالت صاف و نشسته قرار داشته باشد.
- پس از هر مرتبه شیر خوردن، به مدت 20 تا 30 دقیقه کودک را صاف بنشانید.
- بهتر است تعداد وعده های غذایی کودک را افزایش داده و حجم هر وعده را کاهش دهید.
- اگر کودک با شیشه شیر می‌خورد، هر دو الی سه دقیقه یک بار در حین شیر خوردن آروغ او را بگیرید. دقت کنید سوراخ پستانک سر شیشه، گشاد نباشد. در صورتی که سوراخ سر شیشه شیر گشاد باشد، باعث می‌شود شیر خیلی سریع و با حجم زیاد وارد دهان کودک شود.
- افزایش غلظت شیر با کمک غلاتی مانند برنج می‌تواند در کاهش علائم رفلاکس مفید باشد اما پیش از این کار حتماً با متخصص اطفال مشورت کنید. همچنین می‌توانید سوالات خود را از من بپرسید. بنده در زمان‌های مشخص شده پاسخگوی سوالات شما هستم.
- همچنین هنگام خوابیدن، سر کودک را کمی بالاتر قرار دهید اما توجه داشته باشید شیب زیر سر او ملایم باشد. کودک را باید به پشت بخوابانید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودک گاهی به مقدار خیلی کم شیر بالا می‌آورد جای نگرانی نیست. اما در صورت مشاهده هریک از موارد زیر به متخصص اطفال مراجعه کنید:
- کودک رفلاکس مکرر دارد.
- هنگام شیر خوردن سرفه یا خس خس می‌کند.
- استفراغ جهنده (projectile vomiting) دارد.
- در مدفوع او خون دیده می‌شود.
- کودک در حین شیر خوردن یا پس از آن تحریک پذیر و بهانه گیر شده یا گریه می‌کند و دل درد دارد.
- استفراغ کودک سبز یا زرد رنگ است یا خون در آن مشاهده می‌شود. خون در استفراغ شبیه قهوه ساییده شده دیده می‌شود.
- کودک از شیر خوردن امتناع می‌کند اما انگشت خود یا پستانک را می‌مکد.
- به نظر می‌رسد گلو یا شکم کودک زخم شده است.
- کودک وزن‌گیری مناسب ندارد.
- شکم او ورم می‌کند.
- تب ۳۸ درجه و بالاتر دارد.
درمان رفلاکس در کودکان
اگر رفلاکس کودک شدید باشد، ممکن است موارد زیر توصیه شود:
قطع مصرف شیر گاو
علائم آلرژی به شیر گاو یا عدم تحمل شیر بسیار مشابه علائم رفلاکس است.
مشخص شده است در 30 درصد از موارد، کودکانی که رفلاکس شدید دارند به شیر گاو آلرژی دارند.
در صورتی که کودک از شیر مادر تغذیه می‌کند، با پزشک خود درباره‌ی میزان مصرف و یا قطع محصولات لبنی مانند ماست و پنیر و شیر گاو، مشورت کنید. اگر کودک از شیر خشک تغذیه می‌کند، در مورد مصرف شیر خشک‌های غیر آلرژی‌زا (هیپوآلرژن) با پزشک صحبت کنید..
مصرف آنتی اسید
داروهای ضد اسید یا آنتی اسید به خنثی سازی اسید معده کودک کمک می‌کنند، بنابراین بالا آمدن محتویات معده دیگر برای کودک چندان دردناک نیست. ممکن است آنتی اسید همراه با آلژینات تجویز شود که این دارو کمک می‌کند محتویات معده در داخل معده باقی بماند.
اگر کودک از شیر خودتان تغذیه می‌کند، می‌توانید داروی ضد اسید را به آب جوشیده و سرد شده اضافه کنید و بعد از شیر به او بدهید. اگر مطمئن نیستید چه مقدار داروی ضد اسید را می‌توانید برای کودک استفاده کنید حتما از پزشک سوال کنید.
افزایش غلظت شیر
در گذشته بسیاری از پزشکان برای درمان رفلاکس توصیه می‌کردند به مدت دو هفته شیر را غلیظ تر کنید یا از شیر خشک از پیش غلظت یافته استفاده کنید. شواهد زیادی وجود ندارد که تاثیر این درمان را نشان دهد به همین علت امروزه زیاد از این روش استفاده نمی‌شود. اما در هر صورت می‌توانید با اجازه پزشک این روش را امتحان کنید. موادی که برای افزایش غلظت شیر استفاده می‌شوند با تجویز پزشک قابل تهیه هستند. هرگز بدون اجازه پزشک چنین کاری انجام ندهید.
والدین چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
مراقب کودکی که دائما شیر بالا می‌آورد باشید تا توان خود را از دست ندهد. رسیدگی به کودکی که زیاد استفراغ می‌کند ممکن است خسته کننده باشد. استفراغ کودک ممکن است بر روی لباس شما، فرش و مبل بریزد و احساس کنید دائما بوی شیر ترشیده می‌دهید. به خاطر داشته باشید رفلاکس در کودکان بسیار شایع است و همه والدین این دوران را پشت سر می‌گذارند.
لباسهایی برای کودک بخرید که به راحتی شسته شوند و تعداد زیادی لباس ذخیره همیشه همراه خود داشته باشید تا به محض کثیف شدن لباس او، بتوانید آن را عوض کنید.
سعی کنید همیشه بر روی یک مبل کودک خود را در آغوش بگیرید و روی آن مبل را کامل با ملحفه بپوشانید. بر روی صندلی کودک کاور قابل شستشو بکشید.
بیشتر لباسهای رنگ روشن انتخاب کنید که استفراغ شیر بر روی آن خیلی مشخص نباشد.
همچنین توصیه می‌شود با رعایت موارد زیر دردهای شکمی را در نوزاد کاهش دهید:
- رعایت رژیم غذایی مادر
- حمام کردن نوزاد
- تعبیه‌ی جای خنک
- ماساژ بدن نوزاد
- خواباندن نوزاد برروی سطح شیب دار و سفت برروی شکم در حالی که مادر نزد نوزاد است و ماساژ ملایم پشت نوزاد در جهت خلاف حرکت عقربه‌های ساعت
- استفاده از مخلوط آب ولرم با نبات سفید (بدون زعفران) و 2 تا 3 قطره افشره‌ی نعناع (هرچند نعناع به عنوان محرک برای رفلاکس معده شناخته می‌شود ولی همراه با نبات و در حالی که نوزاد تحت کنترل علائم رفلاکس است اثر بخشی بهتری نسبت به سایر داروهای مسکن جهت کاهش کولیک نوزادی دارد)
