عدم تحمل لاکتوز به وضعیتی گفته می‌شود که بدن، به دلیل کمبود یا عدم تولید آنزیمی به نام لاکتاز نمی‌تواند قند موجود در شیر و سایر لبنیات (به نام لاکتوز) را هضم کند.
لاکتاز در حالت طبیعی توسط سلول‌های آستر روده کوچک تولید می‌شود و در آنجا لاکتوز را به ماده‌ای تبدیل می‌کند که بتواند جذب خون شود. کمبود لاکتاز باعث می‌شود لاکتوز گوارش نشده و علائم آزار دهنده‌ای برای فرد ایجاد شود. در برخی نژادها این مسئله شیوع بیشتری دارد:
- نژاد آمریکایی – آفریقایی، یهودیان، آمریکایی – مکزیکی، بومیان آمریکا و افراد آمریکایی – آسیایی.
عدم تحمل لاکتوز در شمال اروپا کمترین شیوع را دارد.
فهرست مطالب
چه عواملی باعث عدم تحمل لاکتوز می‌شوند؟
آسیب‌ها یا بیماری‌های گوارشی در روده کوچک می‌توانند میزان تولید آنزیم لاکتاز را کاهش دهند که همین امر علت متداول عدم تحمل لاکتوز در کودکان کم سن است. همچنین این مسئله در طول سال‌های زیادی در دوره جوانی و بزرگسالی می‌تواند پیشرفت کند.
علائم حساسیت به لاکتوز چیست؟
موارد زیر شایع‌ترین علائم عدم تحمل لاکتوز است. اگرچه ممکن است علائم هر فرد با فرد دیگر متفاوت باشد. علائم متداول عدم تحمل لاکتوز که حدود 30 دقیقه تا 2 ساعت پس از صرف غذای حاوی لاکتوز ظاهر می‌شود به صورت زیر است:
- تهوع
- دل درد
- نفخ
- احساس باد شکم
- اسهال
شدت علائم بسته به میزان لاکتوز مصرف شده و میزان عدم تحمل لاکتوز متغیر است.
علائم عدم تحمل لاکتوز ممکن است مشابه مشکلات پزشکی دیگری به نظر برسد. بنابراین برای تشخیص درست حتما باید کودک تحت نظر پزشک باشد. همچنین در این باره می‌توانید با آقای دکتر بهروز مقدادی (متخصص کودکان) مشورت کنید.
تشخیص حساسیت به لاکتوز چگونه است؟
متداول‌ترین آزمایش‌های تشخیص عدم تحمل لاکتوز که به صورت سرپایی انجام می‌شود، شامل اندازه‌گیری میزان جذب لاکتوز در دستگاه گوارش است.
- آزمایش عدم تحمل لاکتوز: این آزمایش جذب لاکتوز در دستگاه گوارش را اندازه‌گیری می‌کند. پس از چند ساعت حالت ناشتا، محلول حاوی لاکتوز به بیمار داده می‌شود. سپس مدفوع او در 24 ساعت آینده مورد آزمایش قرار می‌گیرد. لاکتوز گوارش نشده که توسط باکتری‌های روده بزرگ تخمیر می‌شود اسید لاکتیک و اسیدهای چرب دیگر ایجاد می‌کند که در نمونه مدفوع قابل شناسایی است. همچنین میزان گلوکز در نتیجه عدم جذب لاکتوز نسبت به حالت طبیعی متفاوت خواهد بود.
- تست هیدروژن: در تست هیدروژن یا تست تنفسی هیدروژن یک محلول حاوی لاکتوز فراوان به بیمار داده می‌شود. سپس تنفس او در فواصل مشخصی در دستگاهی ارزیابی و آنالیز می‌شود تا میزان هیدروژن آن مشخص شود. از آنجایی که لاکتوز گوارش نشده در روده بزرگ توسط باکتری‌ها تخمیر می‌شود، گازهای مختلفی از آن ایجاد می‌شود که از جمله این گازها هیدروژن است. هنگامی که میزان هیدروژن موجود در تنفس فرد زیاد باشد به این معنیست که لاکتوز درست گوارش نشده است.
- آزمایش اسیدیته مدفوع: در این آزمایش که در نوزادان و کودکان کم سن انجام می‌شود، میزان اسیدی بودن مدفوع اندازه گیری می‌شود. اسید لاکتیک و گلوکز که در اثر تخمیر لاکتوز گوارش نشده حاصل می‌شوند و اسیدهای چرب دیگر در نمونه مدفوع قابل شناسایی هستند.
درمان حساسیت به لاکتوز در نوزادان
درمان اختصاصی عدم تحمل لاکتوز را باید پزشک کودکان مشخص کند. به طور کلی درمان براساس موارد زیر تعیین می‌شود:
- سن کودک، وضعیت سلامتی و سابقه پزشکی او
- شدت بیماری
- توانایی تحمل برخی داروها یا درمان‌ها در کودک
- انتظارات مسیر بیماری در آینده
- ترجیحات شخصی والدین
اگرچه هیچ درمان قطعی برای ایجاد توانایی تولید لاکتاز در بدن وجود ندارد اما علائم بیماری را می‌توان با محدود کردن رژیم غذایی حاوی لاکتوز کنترل کرد. به علاوه، آنزیم‌های لاکتاز که به صورت بدون نسخه قابل تهیه هستند ممکن است مفید باشند. با تماس با پزشک رسا، خانم دکتر زهرا طبسی از پیشنهاد این مکمل‌ها بهره‌مند شوید.
در سپتامبر سال 2006 آکادمی اطفال آمریکا دستور العمل جدیدی را برای درمان عدم تحمل لاکتوز منتشر کرد. این دستورالعمل مصرف غذاهای لبنی را به عنوان منبع مهم کلسیم برای رشد و حفظ استخوان‌ها و همچنین دریافت مواد مغذی دیگر لازم برای رشد در کودکان و نوجوانان تایید می‌نماید.
در گذشته توصیه می‌شد محصولات لبنی از رژیم غذایی فرد حذف شوند تا عدم تحمل لاکتوز درمان شود، اما در دستورالعمل جدید باید لبنیات امتحان شوند تا مشخص شود بیمار کدام محصولات را بهتر از بقیه می‌تواند تحمل کند.
اگر چه علائم عدم تحمل لاکتوز آزار دهنده و ناخوشایند است اما هیچ آسیبی به بدن نمی‌رسانند. بنابراین بایستی محصولات لبنی‌ای را که علائم خفیف‌تر و قابل تحمل‌تری ایجاد می‌کنند در برنامه غذایی خود داشته باشید تا از دریافت مقدار کافی کلسیم و مواد مغذی دیگر اطمینان حاصل کنید. برای این منظور می‌توانید با پزشک و مشاور تغذیه رسا، خانم دکتر مریم چمری مشورت کنید.
کودکانی که عدم تحمل لاکتوز دارند چگونه کلسیم کافی دریافت کنند؟
کلسیم یک ماده مغذی ضروری برای رشد و ترمیم استخوان‌ها در تمام طول عمر و یک عامل پیشگیرانه از بیماری‌های دیگر است. از آنجایی که شیر و سایر محصولات لبنی منبع اصلی کلسیم هستند، والدین باید در مورد دریافت کلسیم کافی در کودکانی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند توجه کافی داشته باشند.
مقدار کلسیم توصیه شده روزانه بر اساس گروه سنی به صورت زیر است:
- 0 تا 6 ماهه: 200 میلی گرم
- 6 ماهه تا 1 ساله: 260 میلی گرم
- 1 تا 3 ساله: 700 میلی گرم
- 4 تا 8 ساله: 1000 میلی گرم
- 9 تا 18 ساله: 1300 میلی گرم
بسیاری از غذاهای غیر لبنی نیز حاوی کلسیم زیادی هستند:
- سبزیجات سبز مانند برگ شلغم، برگ چغندر، بروکلی و کلم. اسفناج و ریواس در این فهرست اضافه نشده‌اند چرا که بدن نمی‌تواند محتوای کلسیم آنها را مورد استفاده قرار دهد. علت این است که این مواد حاوی اگزالات هستند که مانع جذب کلسیم می‌شود.
- ماهی‌های با استخوان‌های نرم خوراکی مانند سالمون و ساردین
- ماست حاوی باکتری‌های مفید، ممکن است منبع خوبی برای کلسیم در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز باشد. شواهد نشان می‌دهند که ماست‌های حاوی باکتری‌های مفید زنده (مانند پروبیوتیک) باعث تولید مقداری آنزیم لاکتاز برای گوارش می‌شود.
پزشک کودکان ممکن است در صورت کمبود کلسیم کودک برای او مکمل کلسیم تجویز کند.
ویتامین دی برای جذب کلسیم ضروری است، بنابراین رژیم غذایی کودک باید حاوی منابع ویتامین دی نیز باشد. از جمله منابع ویتامین دی، تخم‌مرغ و جگر هستند.
انستیتوی پزشکی (IOM) توصیه می‌کند کودکان زیر یک سال باید 400 واحد بین المللی ویتامین دی و کودکان بالای یک سال 600 واحد بین المللی ویتامین دی دریافت کنند.
